คนสร้างสุข

ชุมชนบ้านแหลมคูลา ตำบลเกาะใหญ่ อำเภอกระแสสินธุ์ ตั้งอยู่ในพื้นที่ทะเลสาบสงขลาตอนบน มีประชากร 115 ครัวเรือน และมีการทำประมงควบคู่อับอาชีพอื่นประมาณ 50% อาชีพหลักของคนในพื้นที่ คือเกษตร (ทำสวน เช่น สวนยาง) และการประมง ส่วนอาชีพเสริม คือ เลี้ยงปลาและเลี้ยงสัตว์ มีเรือประมงจำนวน 50 ลำ ขึ้นทะเบียนกับกรมประมงเป็นที่เรียบร้อย เครื่องมือประมงประกอบด้วย แห ไซ อวน จำนวนอวนที่มีประจำเรือแต่ละลำกจะแตกต่างกันไป โดยเฉลี่ยจะมีอวนประมาณ 10 หัวต่อเรือหนึ่งลำ รายได้ของชาวประมงมีความแตกต่างกันไปขึ้นอยู่กับชนิดและจำนวนเครื่องมือประมงที่ใช้ เช่น พี่พจน์จะมีรายได้ประมาณ 40,000 บาทต่อเดือน น้าดำมีรายได้ประมาณเดือนละ 28,000 บาท โดยทั่วไปเฉลี่ยวันละประมาณ 500 บาท ทั้งนี้ รายได้จะขึ้นอยู่กับช่วงฤดูกาลอีกด้วย สัตว์น้ำตามฤดูกาลจะแบ่งออกเป็น 2 ช่วง คือ ระหว่างเดือนตุลาคม- พฤศจิกายนเป็นช่วงที่มีกุ้งก้ามกรามชุกชุม เดือนธันวาคม-กุมภาพันธ์จะมีกุ้งหัวมันชุกชุม ส่วนปลาจะมีตลอดทั้งปี ส่วนใหญ่จะเป็นปลานิลและปลากดหัวโม่งเป็นปลาชนิดเด่น ปลาที่หามาได้ จะมีแบ่งออกเป็นสองส่วน คือ บริโภคในครัวเรือนและขายสด อัตราส่วนที่ใช้บริโภคในครัวเรือนประมาณ 5% ชุมชนได้มีการประชุมร่วมกันเพื่อดำเนินการวางแผนงาน ปี 2561 แกนนำชุมชนได้มีการร่วมกลุ่มแกนนำในการดำเนินการจัดทำแนวเขตอนุรักษ์ปลาวางไข่บริเวณหน้าบ้านชายฝั่งทะเลสาบโดยชุมชนได้ร่วมกันทำซั้งบ้านปลา ลักษณะกิจกรรมมีการกำหนดพื้นที่จากฝั่งออกไปในทะเล 200เมตร ความยาว 1,000เมตร ภายในเขตมีการทำซั้งบ้านปลาโดยใช้วัสดุธรรมชาติปักเป็นรูปสี่เหลี่ยมด้านเท่าขนาด 4x4เมตร ทำเสาด้วยท่อ PVCและนำทางมะพร้าว ทางปาล์มน้ำมันปักในคอกสี่เหลี่ยม จำนวน 20-25คอก ทำอย่างต่อเนื่องในทุกๆปีพร้อมทั้งมีการกำหนดกฏกติกาเป็นข้อตกลงร่วมของชุมชนเพื่อไม่ให้คนในชุมชนใช้เครื่องมือจับปลาภายในเขตที่ร่วมกันกำหนด นอกจากนั้นทางสมาชิกกลุ่มได้มีการเข้าร่วมพัฒนาศักยภาพและสร้างเครือข่ายกับชุมชนและหน่วยงานที่เกี่ยวข้องต่างๆ เช่น ประมงอำเภอ สำนักงานทรัพยาการและสิ่งแวดล้อม มหาวิทยาลัยทักษิณ เป็นต้น ได้มีการจัดทำโรงเพาะฟักกุ้งก้ามกรามขึ้น ขนาด 6x8 เมตร โดยมีสมาชิกกลุ่มที่มีทักษะและความเชี่ยวชาญที่ได้รับการพัฒนาและเสียสละในการรับผิดชอบดูแลสามารถที่จะเพาะฟักกุ้งตัวอ่อนโดยการรับซื้อแม่พันธุ์จากชาวประมงในชุมชนและเมื่อแม่กุ้งสลัดไข่แล้วก็นำแม่กุ้งจำหน่ายเป็นรายได้ของกลุ่มได้และกุ้งตัวอน่อนก็ปล่อยลงสู่ทะเลสาบได้อย่างต่อเนื่องและปัจจุบันพบว่ามีหน่วยงานและชุมชนติดต่อเข้าเพื่อขอรับพันธุ์กุ้งตัวอ่อนนำไปปล่อยแต่ทางกลุ่มยังผลิตได้ไม่เพียงพอด้วยมีข้อจำกัดเกี่ยวกับปริมาณบ่อที่น้อย โดยเฉพาะปี 2565 ประสบกับแม่พันธุ์กุ้งมีจำนวนมากทำให้ไม่สามารถนำมาเพาะได้หมด



ภาพ การทำบ้านปลาของชุมชนบ้านแหลมคูลา ต.เกาะใหญ่ อ.กระแสสินธ์ จ.สงขลา
ภาพ การประเมินผลการทำบ้านปลาและเขตอนุรักษ์ของชุมชนบ้านแหลมคูลา ต.เกาะใหญ่ อ.กระแสสินธ์ จ.สงขลา ผลการดำเนินการจัดทำอนุรักษ์ ฟื้นฟูทะเลสาบจากปี 2561 ถึงปัจจุบันจากการเก็บข้อมูลการจับสัตว์น้ำและสัมภาษณ์คนทำประมงเบื้องต้นพบว่าปริมาณสัตว์น้ำเพิ่มน้ำเมื่อเปรียบเทียบจากปี 2561 กับปี 2565 1)การเดินทางด้วยเรือจากเดิมจะไปหาในพื้นที่ไกลถึงตำบลลำปำ จังหวัดพัทลุง ใช้น้ำมัน 2-3ลิตร แต่ปัจจุบันไม่ต้องเดินทางไปไกล น้ำมันใช้เพียง 1-2ลิตร 2) ปริมาณสัตว์ที่สร้างรายได้ มีการเปลี่ยนแปลงของรายได้ รายได้ก่อนจะมีการกิจกรราการอนุรักษ์ ประมาณ 200-300 บาท ปัจจุบันรายได้เพิ่มขึ้น กลุ่มที่มีรายได้น้อยสุด เป็นกลุ่มผู้สูงอายุหรือไม่ใช้เรือในการทำประมง จะมีรายได้ประมาณ 200 บาท กลุ่มทีมีรายได้ปานกลาง ประมาณ 800-1000 บาท และกลุ่มที่มีรายได้สูง มีรายได้ประมาณ 1000-5000 บาท ทั้งนี้ รายๆก็จะขึ้นอยู่กับเครื่องมือประมง ระยะเวลาที่ทำการประมงและฤดูกาล3)จำนวนผู้หาสัตว์น้ำในทะเลเดิม จำนวน 10ราย ปัจจุบัน จำนวน 46 ลำ ด้วยปริมาณสัตว์น้ำที่เพิ่มขึ้นทำให้ชุมชนกลับมาทำการประมงเพิ่มขึ้นทั้งเป็นอาชีพหลักและอาชีพเสริม
แต่อย่างไรก็ตามถึงแม้ปริมาณสัตว์น้ำจะเพิ่มขึ้นจากสภาพสถานการณ์อดีตถึงปัจจุบันทางกลุ่มก็ยังประสบปัญหาเกี่ยวกับการคุกคามการหาโดยเฉพาะคนนอกชุมชนที่ใช้วิธีการและเครื่องมือหาปลาที่ผิดวิธี เช่นการเคาะให้เกิดเสียงในน้ำตอนหาปลาเพื่อให้ปลาในเขตอนุรักษ์หนีออกนอกเขต การใช้ไซหนอน เป็นต้น อีกประเด็นปัญหาการทำบ่อฟักกุ้งก้ามกรามพบว่าในบางปีบางช่วงโดยเฉพาะปี 2565 พบว่าปริมาณบ่อเพาะฟักที่มีไม่เพียงพอ ทำให้สูญเสียปริมาณตัวอ่อน เมื่อปล่อยตัวอ่อนสัตว์น้ำแหล่งอาศัยของสัตว์น้ำพบว่ามีเฉพาะชายฝั่งในบางจุด และซั้งบ้านปลาซึ่งพบว่าการรอดของสัตว์น้ำบางส่วนสูญเสียด้วยแหล่งที่อาศัยไม่เพียงพอ นอกจากนั้นการจัดการของกลุ่มจำเป็นจะต้องมีเงินทุนหมุนเวียนในการจัดฟื้นฟู ซึ่งบางส่วนได้รับการสนับสนุนจากหน่วยงาน การจำหน่ายแม่พันธุ์กุ้ง และเงินของหมู่บ้านที่จัดสรรปันส่วนไว้เพื่อการอนุรักษ์แต่ยังขาดการจัดการอย่างเป็นระบบและวางรูปแบบถึงการจัดการสนับสนุนให้กับคนที่เสียสละในการเลี้ยงหรือตัวแทนกลุ่มที่เสียสละในการเข้าร่วมประชุมหรืออบรมต่างๆ ดังนั้นเพื่อความยั่งยืนจึงมีความจำเป็นที่จะต้องมีการพัฒนาสร้างจัดการกองทุนการอนุรักษ์อย่างมีรูปแบบกลไกอย่างเป็นระบบโดยกระบวนการมีส่วนร่วมของชุมชน ในการนี้ทางกลุ่มและชุมชนจึงได้มีแนวคิดในการพัฒนาการจัดการอนุรักษ์ทรัพยากรทางทะเลชายฝั่ง 1)การเพิ่มจำนวนซั้งบ้านปลา จำนวน 20 คอกเพื่อให้สัตว์น้ำได้เป็นแหล่งที่อยู่อาศัยและวางไข่เพิ่มมากขึ้น 2) กลุ่มจึงมีความจำเป็นอย่างยิ่งที่ต้องการเพิ่มปริมาณบ่อเพาะฟัก เพื่อให้เพียงพอกับปริมาณแม่พันธุ์กุ้งก้ามกรามและนอกจากนี้ด้วยแหล่งเพาะฟักของกลุ่มยังเป็นจุดเพาะที่พื้นที่เครือข่ายต่างๆรับตัวอ่อนกุ้งนำไปปล่อยสู่ทะเลสาบสงขลาเพื่อช่วยกันฟื้นฟู อนุรักษ์ และเพิ่มปริมาณสัตว์น้ำอย่างต่อเนื่อง 3)การสร้างแหล่งที่อยู่อาศัยของสัตว์น้ำในธรรมชาติโดยการปลูกพืชน้ำริมชายฝั่ง 4)การร่วมพัฒนาระบบกลไกกองทุนหมุนในการจัดการอนุรักษ์ของชุมชน