คนสร้างสุข

บ้านคลองขนาน หมู่ที่ 10 ตำบลบ้านควน อำเภอหลังสวน จังหวัดชุมพร เป็นหมู่บ้านหนึ่งในเขตปกครองท้องที่อำเภอหลังสวนและองค์การบริหารปกครองส่วนท้องถิ่นตำบลบ้านควน มีครัวเรือนทั้งหมด 152 ครัวเรือน จำนวนประชากร 373 คน จำแนกเป็น ชาย 184 คน หญิง 189 คน ประกอบอาชีพเกษตรกรรม 40 ครัวเรือน ค้าขาย 10 ครัวเรือน รับราชการ 7 ครัวเรือน และรับจ้าง 30 ครัวเรือน
    สภาพภูมิศาสตร์ ลักษณะภูมิประเทศ เป็นที่ราบลุ่มเหมาะสมแก่การทำเกษตรกรรม ลักษณะภูมิอากาศ ฤดูร้อน ช่วงเดือน กุมภาพันธ์-พฤษภาคม ฤดูฝน ช่วงเดือน มิถุนายน-มกราคม แหล่งน้ำเพื่อการเกษตร อาศัยจากคลอชั่ง และคลองธัมมัง แหล่งน้ำดื่มที่ใช้ ประปาหมู่บ้าน 1 แห่ง, น้ำดื่มหยอดเหรียญ 1 แห่ง การคมนาคมสะดวก ภายในหมู่บ้านเป็นถนน คสล., ลาดยาง, ลูกรัง มีสถานีรถไฟคลองขนาน และทางหลวงจังหวัด 4134 หน่วยงานธุรกิจเอกชนในหมู่บ้าน มีร้านงานเหล็ก 1 แห่ง ร้านขายของชำ 3 แห่ง แหล่งเรียนรู้และประชาสัมพันธ์ของหมู่บ้าน มีโรงเรียนระดับประถม 1 แห่ง ระดับมัธยม 1 แห่ง หอกระจายข่าว 1 แห่ง ศาลาประชาคม 1 แห่ง วัด 1 แห่ง ที่อ่านหนังสือประจำหมู่บ้าน 1 แห่ง สถานีรถไฟคลองขนาน 1 แห่ง คนโดยใหญ่นับถือศาสนาพุทธ คณะกรรมการหมู่บ้าน (กม.) เป็นองค์กรหนึ่งที่อยู่ในการบริหารงานของหมู่บ้านตามพระราชบัญญัติลักษณะปกครองท้องที่ พ.ศ.2457 (ตามข้อบังคับกระทรวงมหาดไทย ว่าด้วยการดำเนินงานของคณะกรรมการหมู่บ้าน พ.ศ.2526) โดยการแต่งตั้งของนายอำเภอ เพื่อให้ทำหน้าที่เสนอข้อแนะนำและให้คำปรึกษาต่อผู้ใหญ่บ้านเกี่ยวกับการดำเนินงานพัฒนาของหมู่บ้านซึ่งมีโครงสร้างประกอบด้วย กรรมการโดยตำแหน่ง ได้แก่ ผู้ใหญ่บ้าน และผู้ช่วยผู้ใหญ่บ้าน และกรรมการโดยการเลือกตั้ง ไม่น้อยกว่า 2 คน กรรมการทั้งหมด 11 คน กองทุนหมู่บ้านบ้านคลองขนาน ก่อตั้งเมื่อปี 2544 ปัจจุบันมีสมาชิก 94 คน มีเงินหมุนเวียน 2,400,000 บาท กลุ่มเงินหุ้นเงินฝากบ้านคลองขนาน ก่อตั้งเมื่อปี 2544 ปัจจุบันมีสมาชิก 94 คน มีเงินหมุนเวียน 700,000 บาท กองทุนสวัสดิการบ้านคลองขนาน ก่อตั้งเมื่อปี 2544 ปัจจุบันมีสมาชิก 94 คน มีเงินทุนหมุนเวียน 163,000 บาท กองทุนประปาบ้านคลองขนาน ก่อตั้งเมื่อปี 2545 มีสมาชิก 100 คน มีเงินหมุนเวียน 110,000 บาท โดยทุกกลุ่ม มีนายศักดิ์สิทธิ์ เขียวอุดม เป็นประธานกลุ่ม และกลุ่มมังคุดคุณภาพคลองขนาน-นาพญา ก่อตั้งเมื่อปี 2560 มีสมาชิก 30 คน มีนายชด พริกสุวรรณ เป็นประธานกลุ่ม ปราชญ์ชาวบ้านหรือภูมิปัญญาท้องถิ่น มีดังนี้ 1) นางเล็ก เสือทอง อายุ 83 ปี ลักษณะเด่นเรื่องยาสมุนไพร 2) นางสำราญ เพชรรัตน์ อายุ 75 ปี ลักษณะเด่นเรื่องมโนราห์ 3) นายทรงวุทธิ์ กรสกุล อายุ 52 ปี ลักษณะเด่นเรื่องหมอกษัยเส้น 4) นางบุญรอง ทองหีต อายุ 76 ปี และ 5) นางเรื่อง สุดสาคร อายุ 85 ปี ลักษณะเด่นเรื่องเพลงบอก ด้านทรัพยากรธรรมชาติและผลผลิตที่สำคัญ ผลผลิตทางการเกษตรที่สร้างรายได้ ได้แก่ ปาล์มน้ำมัน ผลไม้ ยางพารา พืชผัก และการเลี้ยงสุกร ด้านวัฒนธรรมและประเพณี มีประเพณีที่ปฏิบัติต่อเนื่องมาคือ 1) งานประเพณีลอยกระทง, แข่งเรือ 8 ฝีพาย มีวัตถุประสงค์เพื่อส่งเสริม สืบสานประเพณี และให้ประชาชนมีส่วนร่วม 2) งานวันสงกรานต์ ทำบุญเลี้ยงพระ สรงน้ำพ่อหลวงปัน และรดน้ำขอพรผู้สูงอายุ 3) วันอาสาฬหบูชา เพื่อทำนุบำรุงพระพุทธศาสนา โดยมีการหล่อเทียนพรรษา แห่เทียนพรรษา   จากการพูดคุยวิเคราะห์สภาพปัญหาของชุมชนที่ต้องดำเนินการแก้ไขหรือพัฒนาอย่างต่อเนื่องเพื่อให้บรรลุเป้าหมายตามที่กำหนด บ้านคลองขนานมีการประกอบอาชีพเกษตรกรรม 40 ครัวเรือน แต่ก็ยังมีครัวเรือนอีก 47 ครัวเรือนที่ยังไม่สามารถปลูกผักจึงต้องซื้อผักมาบริโภคในครัวเรือนด้วยเงื่อนไขการประกอบอาชีพและสภาพแวดล้อมไม่เอื้ออำนวย จึงนำมาสู่การสรุปบทเรียนของคณะทำงานและทีมผู้นำในการวิเคราะห์ปัจจัยสาเหตุที่เกี่ยวข้องในการดำเนินการระยะต่อไปดังนี้ ด้านเศรษฐกิจ บ้านคลองขนานมีเกษตรกรส่วนหนึ่งยังประกอบอาชีพเกษตรเชิงเดี่ยว ปลูกยางพารา ปาล์มน้ำมัน และไม้ผล ค้าขาย  10 ครัวเรือน อาชีพบริการหรือรับจ้างทั่วไป 30 ครัวเรือน จึงทำให้มีรายได้ไม่สมดุลรายจ่ายอันเนื่องจากต้นทุนการผลิตสูง ราคาผลผลิตตกต่ำ  การประกอบการเกษตรกรรมยังขาดการส่งเสริม สนับสนุนอย่างจริงจัง ครบวงจรทั้งด้านการผลิตและการตลาด  ส่วนรายจ่ายสำคัญนอกจากเพื่อการลงทุนแล้วยังมีมีรายจ่ายครัวเรือนจากการอุปโภคบริโภคและส่งบุตรเล่าเรียน
ด้านสังคม ความเข้มแข็งของทีมผู้นำในการมีส่วนร่วมพัฒนาหมู่บ้าน จัดให้มีการประชุมจำเดือนของหมู่บ้านทุกเดือนเพื่อชี้แจงสื่อสารประชาสัมพันธ์ข้อมูลข่าวสารการพัฒนาชุมชน  ส่วนการสร้างมีส่วนร่วมของประชาชนในการพัฒนาหมู่บ้านนั้นในยังมีไม่มากนัก ด้วยทักษะความรู้ของทีมผู้นำที่เป็นผู้นำใหม่ทำให้ยังขาดทักษะเฉพาะในการจัดกระบวนการเรียนรู้อย่างสร้างสรรค์ ด้วยขาดพัฒนาการศักยภาพทีมผู้นำอย่างเต็มรูปแบบ ด้านสุขภาพ จากข้อมูลสุขภาพจาก โรงพยาบาลส่งเสริมสุขภาพตำบลบ้านควน ผู้ป่วยโรคเรื้อรัง (เบาหวาน-ความดัน)และ ผู้สูงอายุ จะมี อสม จัดการดูแลสุขภาพ โดยการตรวจคัดกรองสุขภาพโดยเฉพาะกลุ่มผู้ป่วย/กลุ่มเสี่ยงโรคเรื้อรัง  และการแนะนำแนวทางวิธีการดูแลสุขภาพสำหรับกลุ่มเสี่ยง  แต่ก็ไม่สามารถจัดการแก้ไขปัญหาสุขภาพได้เท่าทันสถานการณ์ที่เกิดขึ้นอันเนื่องจากไม่มีการจัดกิจกรรมที่ต่อเนื่อง อีกทั้งคนในชุมชนส่วนหนึ่งยังมีความเสี่ยงต่อสุขภาพในการซื้ออาหารและผักจากตลาดและร้านค้าในชุมชนและรถกับข้าวมาบริโภคในครัวเรือน
สภาพแวดล้อมของบ้านคลองขนานเป็นพื้นที่ที่มีน้ำท่วมโดยเฉพาะในหน้าฝนจะมีน้ำท่วมตลอดทุกปีและเมื่อหน้าแล้งจะขาดแคลนน้ำที่ใช้อุปโภคและบริโภค ซึ่งปัญหานี้ทางทีมผู้นำได้นำเสนอและขอโครงการผ่านหน่วยงานที่เกี่ยวข้องในการที่จะช่วยทำให้คนในชุมชนไม่ต้องเกิดภาวะการณ์แบบซ้ำๆ ดังนั้น โครงการอาหารปลอดภัยบ้านคลองขนาน ที่ดำเนินการผ่านมา จึงเกิดคณะทำงานที่มีศักยภาพในการขับเคลื่อน มีครัวเรือนต้นแบบ มีตลาดบ้านคลองขนานทีจำหน่ายพืชผักปลอดภัย ที่สำคัญยังส่งเสริมให้นักเรียนมีการปลูกพืชผักปลอดภัยในโรงเรียนชลธารวิทยา และโรงเรียนวัดชลธารวดี ที่ตั้งอยู่ในชุมชน โดยพืชผักที่ได้นำมาปรุงอาหารกลางวัน เหลือนำมาขายในตลาด ที่สำคัญในชุมชนมีการตระหนักรู้ถึงการบริโภคพืชผักผลไม้ปลอดภัย ทำให้มีการปลูกพืชผักผลไม้ปลอดภัยในพื้นที่มากขึ้น ปัจจุบันระบบเศรษฐกิจชุมชนตกต่ำ (ราคาปาล์ม ผลไม้ ยางพารา ตกต่ำ) จึงเป็นโอกาสเหมาะสมที่จะขยายผลการดำเนินงาน ส่งเสริมการผลิตพืชผักปลอดสารอาหารปลอดภัย เพื่อสนับสนุนสร้างเสริมสุขภาวะให้คนในชุมชนบ้านคลองขนาน เป็นเครื่องมือปฏิบัติการเรียนรู้ และพัฒนาความสามารถของกลไกผู้นำชุมชนบ้านคลองขนาน ซึ่งมาจากองค์กร ประกอบที่หลายหลากทั้งจาก คณะกรรมการหมู่บ้าน ผู้แทนองค์กรชุมชน และกลุ่มกิจกรรมต่างๆ อีกทั้งยังใช้แผนชุมชน โครงการที่ได้รับการสนับสนุนจากหน่วยงานภายนอกเพื่อสร้างความมั่นคงในชีวิตของครัวเรือนเกษตรกร และชุมชนด้วยการผลิตและบริโภคพืชผักอาหารปลอดภัย และมีแผนพัฒนาระบบอาหารชุมชนที่ต้องขับเคลื่อนอย่างต่อเนื่องตามแนวทางวิถีพอเพียง สำหรับการขยายผลการดำเนินงานโครงการไปสู่ครัวเรือนอื่นๆ และในชุมชน นำไปสู่การลดรายจ่ายในครัวเรือน ทั้งด้านบริโภคและค่าใช้จ่ายทางสุขภาพ เพิ่มรายได้จากการผลิตแปรรูปใช้ประโยชน์พืชพันธุ์ท้องถิ่น สำคัญยิ่งคือมีกลไกผู้นำชุมชน ที่ขีดความสามารถเพิ่มขึ้นในการบริหารจัดการหมู่บ้านอย่างเป็นระบบไปสู่ระบบสุขภาวะชุมชนที่ดีต่อไป
ในปีนี้จึงเกิดเป็น โครงการขยายผลการผลิตพืชผักผลไม้ปลอดภัยบ้านคลองขนาน เพื่อพัฒนาต่อยอดเพิ่มการผลิต และดำเนินการเชื่อมโยงระหว่าง ชุมชน ปราชญ์ชาวบ้าน ครูและโรงเรียน เป็นแหล่งเรียนรู้ เกษตรอัจฉริยะ เกษตรยั่งยืน สวนพฤกษศาสตร์ในโรงเรียน ตลาดเรียนรู้เกษตรอัจฉริยะ เพื่อการบริโภคพืชผักผลไม้ปลอดภัยในชุมชน